Kiedy zastanowimy się z czym przede wszystkim kojarzy nam się Neapol, wiele osób na pewno wskaże górujący nad zatoką neapolitańską wulkan – Wezuwiusz. W skojarzeniach od wulkanu już prosta droga do znanej na całym świecie ofiary jego wybuchu – Pompejów 🙂 . Wpis ten jednak nie będzie poświęcony Pompejom, a trochę mniej popularnej ofierze Wezuwiusza – mieście Herkulanum.

Historia Herkulanum

Obecne Ercolano leży raptem 10 km na południe od Neapolu, po zachodniej stronie Wezuwiusza. Starożytna osada została założona najprawdopodobniej w VI wieku przed naszą erą przez Samnitów – lud zamieszkujący środkową część Italii. Następnie miasto dostało się pod panowanie Greków, którzy nazwali je Heraklion i kolejno ponownie pod panowanie Samnitów. W ich rękach pozostało do roku 89 przed naszą erą, kiedy ostatecznie kontrolę nad nim przejęli Rzymianie. Herkulanum posiadało dużo mniejszą powierzchnię niż Pompeje (ok. 1/3) i zamieszkiwało je prawdopodobnie do 5000 mieszkańców. W przeciwieństwie do swojego większego sąsiada nie było nastawione typowo na handel i produkcję przez co prezentowało odmienny charakter – bardziej spokojny i wypoczynkowy. Miasto znane było również jako miejsce zamieszkania bogatych patrycjuszy, którzy posiadali tam swoje rezydencje.

Pierwszy raz rozwój miasta zakłócony został w 63 roku naszej ery. W obecnej Kampanii miało wtedy miejsce potężne trzęsienie ziemi, które mocno zniszczyło Herkulanum oraz inne miasta regionu. Była to już zapowiedź wydarzeń, które miały mieć miejsce raptem 16 lat później… 24 sierpnia 79 roku około 1 po południu nastąpiła erupcja Wezuwiusza. Przebieg wydarzeń z tamtego dnia znany jest całkiem dobrze dzięki opisowi znajdującemu się w wysłanych przez Pliniusza Młodszego listach. Z mapy zniknęły wtedy m.in. Pompeje, Herkulanum, Oplontis czy Boscoreale. Ze względu na swoje położenie Herkulanum zostało zniszczone w inny sposób niż Pompeje, które zasypane zostały przez wulkaniczny popiół skierowany wiatrem na południe. Tymczasem Herkulanum znajdujące się praktycznie na zboczu Wezuwiusza zalane zostało gwałtownie przez gotujące się wulkaniczne błoto. Znalazło się ono ostatecznie pod grubą jego warstwą (nawet ponad 10 metrów), która zamieniając się w twardą skałą “zakonserwowało” miasto na całe wieki…

Dojazd do Herkulanum

Tyle jeżeli chodzi o skróconą historię samego miasta – czas rozpocząć zwiedzanie 🙂 . Do Herkulanum najwygodniej dostać się kolejką Circumvesuviana (http://www.eavsrl.it/web/home), którą dojechać można również do oddalonych bardziej na południe Pompejów. Kolejka zaczyna bieg na stacji Porta Nolana, ale dla większości turystów najwygodniej będzie wsiąść na kolejnym przystanku, czyli głównej stacji Piazza Garibaldi. Wysiąść z pociągu należy na stacji Ercolano Scavi, a na przejazd najlepiej zakupić bilet NA2 (ważny 120 minut). Aby dostać się z dworca na teren wykopalisk należy skierować się w dół Via IV Novembre. Czeka nas bardzo krótki spacer – około 500m 🙂 . Wejścia na teren nie sposób przegapić – na końcu ulicy znajduje się duża brama z napisem Herculaneum.

Po przejściu przez bramę w drodze do kas można już podziwiać po prawej stronie całą odkrytą część Herkulanum z góry. Trzeba przyznać, że widok tak świetnie zachowanych domów i ulic oraz poczucie, że tysiące lat temu żyli i chodzili tutaj ludzie robi wrażenie 🙂 . Po dotarciu do kas czekała nas miła niespodzianka – okazało się, że w każdą pierwszą niedzielę miesiąca wszystkie stanowiska archeologiczne udostępniane są za darmo 🙂 . Jeżeli wybieracie się do Herkulanum na początku miesiąca to ustalcie sobie wizytę właśnie na niedzielę – można zaoszczędzić trochę grosza choćby na pizzę 🙂 . W każdy inny dzień bilet normalny na zwiedzanie stanowiska kosztuje 11 euro od osoby. Możliwe jest też kupienie biletów łączonych z innymi stanowiskami (np. z Pompejami).

Odkrycie Herkulanum

Jeśli dysponujecie większą ilością czasu na zwiedzanie regionu to oczywiście zachęcamy do zwiedzenia wszystkich stanowisk archeologicznych 🙂 . Jeżeli jednak tak jak my jesteście bardzo ograniczeni czasem to Herkulanum jest dobrą alternatywą dla Pompejów – mniejsza powierzchnia sprawia, że nie trzeba na dokładne zwiedzenie poświęcać całego dnia. Przy kasach można zaopatrzyć się również w przewodniki audio lub też po prostu wynająć przewodnika. My zrezygnowaliśmy z tych dodatków i zabraliśmy jedynie mapę miasta – całość zwiedziliśmy na jej podstawie 🙂 .

Herkulanum zostało ponownie odkryte dla świata w roku 1709 podczas drążenia studni. Natrafiono wtedy na ścianę sceny teatru. Nie były to oczywiście czasy sprzyjające odkryciom archeologicznym. Teatr został ogołocony z marmurowych okładzin oraz posągów. Bardziej uporządkowana odkrywka, choć nadal daleka od profesjonalnej, rozpoczęła się w 1738 roku. Odkryto wtedy cały teatr oraz tzw. Willę Papirusów – znaleziono tam prawie 2000 zwojów – niestety bardzo nikłą część udało się odczytać. W kolejnych latach przeprowadzane były kolejne odkrywki, ale dopiero w 1927 r. pod nadzorem włoskiego archeologa Amadeo Maiuru rozpoczęły się prawdziwie naukowe prace badawcze, które trwają po dzień dzisiejszy. Nadmienić trzeba, że większa część Herkulanum nie została jeszcze odkopana i raczej nigdy już nie będzie – ponad terenem dawnego miasta znajduje się już po prostu nowe miasto…

Zwiedzanie Herkulanum

Teren wykopalisk podzielony jest na bloki – tzw. insulae (czyli wyspy) poprzecinane prostopadle przecinającymi się ulicami. Żeby zobaczyć wszystkie interesujące obiekty trzeba obrać sobie jakiś plan przemieszczania – na szczęście teren nie jest tak wielki jak w Pompejach, więc nie powinno być z tym problemów 🙂 . Na co bardziej interesujących budynkach umieszczone są tabliczki z ich nazwami, które odnoszą się do ich konstrukcji lub też do odkrytych w nich znalezisk. W mieście znajdowały się wszystkie możliwe budynki użyteczności publicznej jak teatr, świątynie, łaźnie, piekarnie, restauracje, sklepy czy winiarnie. Spacerując po ulicach Herkulanum cały czas ma się świadomość, że czas w tym miejscu zatrzymał się 2 tysiące lat temu… Można też odnieść wrażenie, że niektóre współczesne włoskie miasteczka wcale nie różnią się od niego aż tak bardzo 🙂 .

Zafascynowało nas w jak bardzo dobrym stanie zachowały się naprawdę piękne malowidła ścienne czy też mozaiki. Ze względu na wspomniane zalanie wrzącym błotem zachowała się również część elementów drewnianych oraz metalowych. Są one oczywiście zwęglone, ale nadal zachowały swoje kształty – w budynkach można zobaczyć pozostałości oryginalnych belek konstrukcyjnych, schodów, ram okiennych, krat czy też leżaków na amfory. Wielkie wrażenie robi również zamiłowanie rzymian do detali i staranności wykonania. Nie mówimy tu tylko o malowidłach czy mozaikach – na miejscu żartowaliśmy, że chcielibyśmy aby nasze drogi i chodniki były w takim stanie po wybuchu wulkanu i spędzeniu 2 tysięcy lat pod ziemią 😉 . Część domów w trakcie naszej wizyty była niestety zamknięta czego bardzo żałujemy – są one zamykane rotacyjnie ze względu na prace konserwacyjne.

Ofiary Wezuwiusza

Na koniec zwiedzania schodzi się do miejsca, gdzie kiedyś znajdowała się plaża i przystań. Zaskakuje fakt jak bardzo przez wybuch Wezuwiusza zmienił się wygląd okolicy. Poziom gruntu podniósł się nawet o kilkanaście metrów przez co obecnie plaża znajduje się 500 metrów od plaży starożytnego Herkulanum. W tym miejscu można przekonać się jak wielu osobom nie udało się ewakuować z miasta przed ostateczną zagładą… W latach 80-tych XX wieku odnaleziono tutaj łodzie oraz bardzo liczne szkielety. Podejrzewa się, że potężna fala przypływu wywołana wybuchem wulkanu zepchnęła ewakuujących się ludzi z powrotem w stronę miasta. Miejsce złożenia ich kości emanuje jakimś smutkiem i wywołało u nas przygnębiający nastrój… Z terenu wykopalisk wychodzi się wykutym w skale tunelem wprost na sklepik, w którym zakupić można pamiątki i interesujące wydawnictwa dotyczące wykopalisk.

Wycieczka na Wezuwiusz

Na sam koniec poświęcimy jeszcze dwa akapity samemu Wezuwiuszowi. Herkulanum oprócz wykopalisk jest również świetną bazą wypadową na zobaczenie wulkanu z bliska. Spod stacji kolejowej Ercolano Scavi kursują wahadłowo busy dowożące turystów prawie na sam szczyt. Koszt przejazdu w dwie strony to 10 euro od osoby. Doliczyć do tego należy jeszcze dodatkowe 10 euro za bilet wejściowy do parku narodowego. Bus będzie czekał na nas na parkingu pod szczytem przez 1,5 godziny – daje to akurat czas na wejście na górę, pospacerowanie i przyjrzenie się z bliska kraterowi, który ma ponad 200 m głębokości oraz ponad 500 m średnicy.

My również skorzystaliśmy z tej okazji, niestety trafiliśmy na wyjątkowo kiepską pogodę – bardzo niska podstawa chmur i opady deszczu. Widoczność na szczycie sięgała więc może 10 m, tak więc nie zobaczyliśmy nawet krateru 🙁 . Wycieczkę na Wezuwiusz będziemy musieli wobec tego na pewno powtórzyć 🙂 .

Stanowisko archeologiczne Herkulanum
Wejście od Via IV Novembre
Strona WWW (http://www.pompeiisites.org)
Koszt: 11 euro (darmowy wstęp w każdą pierwszą niedzielę miesiąca)

Dojazd do Herkulanum
Kolejka Circumvesuviana: http://www.eavsrl.it/web/home
Koszt biletu NA2 (120 minut): 2.50 euro

Wycieczka na Weziuwusz
Transport busem spod dworca Ercolano Scavi
Koszt: 20 euro (w tym transport w dwie strony oraz wejście do parku narodowego)